Egzersiz Sırasında Kadınlar Daha Çok Yağ Yakıyor

Kadınlar erkeklere göre genellikle daha yüksek vücut yağ yüzdesine sahiptir. Kadınlarda toplam vücut yağının büyük bir kısmı kalça-bacak bölgesinde lokalize olurken erkeklerde abdominal bölge dediğimiz karın çevresinde lokalize olur. Depolanmadaki bu farklılık yağ yakımının cinsiyetler arasında farklı olabileceğini gösteriyor olabilir mi?

Bazı çalışmalar erkek ve kadınlar arasında bir fark bildirmese de, çalışmaların çoğu cinsiyetler arasında yağ asidi mobilizasyonu, oksidasyonu ve depolanmasında belirgin farklılıklar olduğu sonucuna varıyor. Peki bu farklılık egzersiz sırasında kadınlara bir avantaj sağlıyor mu?

Çoğu çalışma, submaksimal egzersiz sırasında (VO_2maks’ın %60’ında) kadınlarda daha düşük solunum değişim oranı yani daha yüksek yağ oksidasyonu olduğunu gösteriyor (1,2,3). Jeukendrup ve arkadaşlarının, 300 katılımcı (yaklaşık %50 kadın/erkek oranında) ile farklı egzersiz şiddetlerinde yağ oksidasyonu miktarını belirledikleri çalışmada (4) sonuçlar, uzun süreli dayanıklılık egzersizlerinde kadınların erkeklerden daha fazla yağları kullandığını gösterdi.

Çalışmaların sonuçlarına göre bu farklılığa sebep olan faktörleri inceleyecek olursak;

• İlk olarak, kadınlarda toplam vücut yağ oranının fazla olmasından dolayı egzersiz sırasında daha fazla yağ oksidasyonu olduğu düşünülüyor. Bunun sebebinin, cinsiyetler arasındaki serbest yağ asidi mevcudiyeti farkı olduğu düşünülmektedir. Çalışmalarda kadınların submaksimal bisiklet egzersizi sırasında erkeklere göre daha yüksek gliserol oranına sahip olduğu görülmüştür (1). Ayrıca, kadınlarda egzersiz sırasında iskelet kasına daha düşük glikoz alımı ve enerji eldesi için daha düşük kas glikojen kullanımı olduğu gösterilmiştir (1,5).
• İkinci olarak; cinsiyetler arasında hormon aktivitelerindeki farklılığın, serbest yağ asidi transport ve oksidasyon kapasitesinde farklılıklara neden olduğu düşünülüyor. Egzersiz sırasında dolaşımdaki epinefrin ve norepinefrin konsantrasyonları (yani sempatik aktivite), erkeklerde kadınlara göre daha yüksektir. Bu durum epinefrinin kas glikojenolizini uyarması ile, erkeklerde daha fazla glikojen kullanımına sebep olabilir. Ayrıca, çalışmalarda kadınların abdominal bölgede sempatik aktiviteye bağlı lipoliz oranının daha yüksek olduğu bulunmuştur (6,7). Bu da erkeklerde kadınlara kıyasla neden abdominal bölgede daha fazla yağlanmanın olduğunu açıklar niteliktedir.
• Diğer bir etken ise erkeklerin karbonhidrat oksidasyon kapasitesinin daha yüksek olmasından kaynaklanıyor olabilir. Çalışmalarda erkeklerin daha yüksek fosfofruktokinaz/3-hidroksilCoA dehidrogenaz (glikolitik oksidasyon/yağ yakım potansiyeli) oranı olduğu belirlenmiştir (8).
• Başka bir sebep ise; daha temel bir etken olan genetiğimizdeki farklılıktan kaynaklanıyor olabileceğidir. Bir çalışmada kadınların hücre zarına bağlı yağ asit transport proteininde mRNA ekspresyonun daha yüksek olduğu bulunmuştur (9). Bu da, kadınlarda yağ asidinin transportunu kolaylaştıracak bir faktördür.

Bu sonuçlar doğru olsa da yaş, vücut kompozisyonu, yağsız vücut kütlesi, antrenmanlılık durumu gibi değişkenleri de göz önünde bulundurmakta yarar var. Cinsiyetler arasındaki bu farkı spor performansı açısından inceleyecek olursak; kadınların karbonhidrattan tasarruf ediyor olması uzun süreli yarışlarda duvara çarpma etkisi (hitting the wall) oluşma riskini azaltıyor denilebilir. Ancak cinsiyetler arasında farklılıklar olsa da, pratikte bir beslenme önerisi vermek mümkün değil. Jeukendrup ve arkadaşlarının çalışmasında görülüyor ki, cinsiyetler arasında yağsız vücut kütlesinin kilogramı başına 0,66 mg’lık bir farktan bahsediyoruz. Bu durumda 55 kg ve %12 yağ oranına sahip bir kadın ve erkek karşılaştırıldığında kadınlar 42 mg daha fazla yağ yakacaktır. Yani saatte 2,5 gram daha fazla yağ yakacak veya 22 kkal enerji daha fazla harcayacaktır diyebiliriz. Bu miktar teoride farklı olsa da acaba pratikte bir fark yaratır mı?

Kaynaklar

1. Carter SL, Rennie C, Tarnopolsky MA. Substrate utilization during endurance exercise in men and women after endurance training. Am J Physiol Endocrinol Metab 2001; 280:E898±907.
2. Toth MJ, Gardner AW, Arciero PJ, et al. Gender differences in fat oxidation and sympathetic nervous system activity at rest and during submaximal exercise in older individuals. Clin Sci (Colch) 1998; 95:59±66.
3. Horton TJ, Pagliassotti MJ, Hobbs K, Hill JO. Fuel metabolism in men and women during and after long-duration exercise. J Appl Physiol 1998; 85:1823±1832.
4. Venables MC, Achten J, Jeukendrup AE. Determinants of fat oxidation during exercise in healthy men and women: a cross-sectional study. J Appl Physiol (1985). 2005 Jan;98(1):160-7.
5. Tarnopolsky MA. Gender differences in lipid metabolism during exercise and rest. In: Gender differences in metabolism. Practical and nutritional implications. Tarnopolsky MA (editor). Florida: CRC Press LLC, 1999. pp.179±199.
6. Arner P, Kriegholm E, Engfeldt P, Bolinder J. Adrenergic regulation of lipolysis in situ at rest and during exercise. J Clin Invest 1990; 85:893±898.
7. Hellstrom L, Blaak E, Hagstrom-Toft E. Gender differences in adrenergic regulation of lipid mobilization during exercise. Int J Sports Med 1996; 17:439±447.
8. Green HJ, Fraser IG, Ranney DA. Male and female differences in enzyme activities of energy metabolism in vastus lateralis muscle. J Neurol Sci 1984; 65:323±331.
9. Binnert C, Koistinen HA, Martin G, et al. Fatty acid transport protein-1 mRNA expression in skeletal muscle and in adipose tissue in humans. Am J Physiol Endocrinol Metab 2000; 279:E1072±E1079.